وصیغه؛ آشنایی با مفهوم و جایگاه آن در فقه شیعه
وصیغه در برخی منابع فقهی به معنای وصیت مربوط به اجرای صیغه (متعه یا موقت) نیست، بلکه ممکن است به اشتباه جایگزین «و صیغه» یا «صیغه» شود. با این حال، از آنجا که پرسش درباره مفهوم «وصیغه» مطرح شده، در این پست توضیح می‌دهیم که چنانچه منظور از وصیغه همان صیغه در ازدواج موقت باشد، چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله شرایط وصیغه (یا همان شرایط صیغه موقت)، مدارک وصیغه (مدارک مورد نیاز برای عقد موقت)، ثبت رسمی وصیغه در صورت تمایل یا بارداری زن، و همچنین عده وصیغه پس از پایان عقد موقت.
توضیح: اگر «وصیغه» را باید تفسیر به «و صیغه» (یعنی «و عقد صیغه») کنیم، محتوای زیر در خصوص صیغه موقت می‌تواند مفید باشد.
۱. وصیغه یا صیغه موقت چیست؟
- در فقه شیعه، صیغه موقت (متعه) به ازدواجی گفته می‌شود که در آن زن و مرد با تعیین مدت و مهریه مشخص، وارد عقدی محدود می‌شوند.
- پس از اتمام مدت تعیین‌شده، رابطه بدون نیاز به طلاق پایان می‌یابد. اگر طی مدت عقد رابطه زناشویی برقرار شود، زن موظف به رعایت عده وصیغه (عده صیغه موقت) خواهد بود.
- منظور از وصیغه ممکن است اشتباه نگارشی از واژه صیغه یا ترکیبی از «و صیغه» باشد.
نکته: برخی افراد تصوّر میکنند «وصیغه» مفهوم جداگانه‌ای دارد، اما در متون فقهی این اصطلاح شناخته‌شده نیست و احتمالاً به معنی صیغه (متعه) استفاده می‌شود.
۲. شرایط وصیغه (صیغه موقت) و اهمیت رعایت ضوابط فقهی
شرایط وصیغه (اگر منظور همان صیغه موقت باشد) شامل تعیین مهریه و مدت عقد، نبود موانع شرعی و رضایت دو طرف است:
- تعیین مهریه
- در عقد موقت، پیش از اجرای صیغه، مهریه باید به‌روشنی مشخص شود؛ در غیر این صورت عقد باطل است.
- تعیین مدت
- زمان عقد (از چند ساعت تا چند سال) باید قبل از صیغه تعیین شود.
- عدم وجود موانع شرعی
- زن نباید در عده ازدواج قبلی باشد. در صورت باکره بودن، اجازه ولی طبق فتوای بیشتر مراجع لازم است.
- رضایت طرفین
- هیچ‌یک از زن و مرد نباید تحت اجبار یا اکراه باشند.
نکته: دقت در رعایت این موارد از بروز مشکلات حقوقی و شرعی در آینده جلوگیری می‌کند.
۳. مدارک وصیغه (مدارک صیغه موقت) در صورت ثبت رسمی
در صورت تمایل دو طرف به ثبت رسمی وصیغه (عقد موقت) در دفاتر رسمی ازدواج، ارائه مدارک وصیغه زیر لازم است:
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زن و مرد
- اجازه ولی (در صورت باکره بودن زن)
- برگه تعیین مهریه و مدت عقد
- عدم وجود عده (اذعان یا مدرک بر اتمام عده اگر تازه جدا شده باشند)
نکته: ثبت رسمی در مواردی مثل بارداری زن یا توافق دو طرف، ضمانت حقوق مالی زن و شناخته شدن نسب فرزند را تسهیل می‌کند.
۴. عده وصیغه (عده صیغه موقت) و ضرورت رعایت آن پس از پایان عقد
- اگر در طول عقد موقت (وصیغه) رابطه زناشویی برقرار شده باشد، زن باید پس از پایان مدت، عده وصیغه (عده صیغه موقت) را نگه دارد.
- عده صیغه موقت برابر با دو دوره قاعدگی زن است (یا ۴۵ روز برای زنانی که قاعدگی نامنظم دارند) و در صورت بارداری، عده تا زمان تولد فرزند ادامه می‌یابد.
- اگر رابطه زناشویی برقرار نشده باشد، زن می‌تواند بلافاصله پس از اتمام مدت عقد موقت، ازدواج دیگری داشته باشد.
نکته: رعایت عده از احکام شرعی بوده و در صورت عدم رعایت، عقدهای بعدی از نظر فقهی باطل خواهند بود.
۵. پایان زودتر از موعد و فسخ صیغه موقت
- عقد موقت به‌صورت معمول با اتمام مدت تعیین‌شده منقضی می‌شود. اما اگر مرد بخواهد زودتر از موعد رابطه را پایان دهد، می‌تواند باقی‌مانده مدت را بذل کند (معروف به فسخ صیغه موقت در زبان عامیانه).
- این عمل با باطل شدن صیغه موقت تفاوت دارد؛ چرا که عقد در آغاز صحیح بوده، اما زودتر از موعد پایان می‌یابد.
- در صورت وجود رابطه زناشویی طی مدت صیغه و فسخ زودهنگام، زن همچنان موظف به رعایت عده وصیغه است.
نکته: مهریه در صورت بذل مدت زودتر از موعد، بر اساس توافق ابتدایی یا قوانین فقهی تعیین تکلیف می‌شود.
جمع‌بندی
در مجموع، وصیغه اصطلاحی نیست که معنای فقهی مستقلی داشته باشد و احتمالاً جایگزین «و صیغه» یا «صیغه» در نوشته‌ها باشد. اگر هدف صیغه موقت (متعه) است، رعایت شرایط وصیغه (شرایط صیغه موقت) نظیر تعیین مهریه و مدت عقد، نبود موانع شرعی (مانند عده زن) و رضایت طرفین اهمیت زیادی دارد. برای اطمینان از حفظ حقوق مالی و همچنین رسمیت شرعی و قانونی، دو طرف می‌توانند مدارک وصیغه را به دفاتر رسمی ارائه داده و ثبت رسمی وصیغه را انجام دهند. پس از اتمام مدت، اگر رابطه زناشویی برقرار بوده، زن باید عده وصیغه (دو دوره قاعدگی یا ۴۵ روز) را رعایت کند تا عقدهای بعدی در آینده شرعاً مشکلی نداشته باشد.